W ostatnim czasie coraz częściej pojawiają się pytania dotyczące czynności wzorcowania mierników, dlatego postanowiliśmy opracować biuletyn informacyjny, który powinien pomóc zrozumieć zagadnienia związane z wzorcowaniem.

1. Definicje

Wzorcowanie: zespół czynności polegający na porównaniu wskazań przyrządu wzorcowanego z wzorcem miar, bez żadnej ingerencji w dokładność przyrządu wzorcowanego.
Kalibracja: uprzednio stosowana nazwa, zastąpiona obecnie przez określenie wzorcowanie.
Legalizacja: określenie mające zastosowanie wyłącznie w przypadku pomiarów przyrządów służących do rozliczeń finansowych z innymi podmiotami (np. wagi, gazomierze, wodomierze itp.)
Strojenie / Adiustacja: zespół czynności polegający na ingerencji w dokładność wskazań przyrządu strojonego w celu ustalenia poprawności wskazań.

2. Okresy wzorcowania

Odstępy pomiędzy kolejnymi wzorcowaniem należy określić na podstawie stabilności pomiarów i zastosowania przyrządu, zaleceń oraz norm odnoszących się do konkretnego typu aparatury pomiarowej. Decyzja dotycząca okresów w których należy wykonać wzorcowanie powinna więc być podjęta z uwzględnieniem: - zaleceń producenta aparatury, - zakresu i częstotliwości używania przyrządu, - wpływu warunków zewnętrznych (np. skrajne temperatury, wilgotność, zapylenie itp.), - oczekiwanej dokładności pomiaru. Jeżeli nie ma wskazań do częstszego wzorcowania, przyjmuje się na podstawie praktyki stosowanej w świecie, że odstęp ten nie powinien być dłuższy niż 12 miesięcy od daty zakupu nieużywanego przyrządu posiadającego świadectwo wzorcowania lub daty ostatniego wzorcowania przyrządu używanego. Dobrą praktyką jest stworzenie wewnętrznej procedury wzorcowania przyrządów pomiarowych w postaci dokumentu, który będzie zawierał:

• Tabelaryczną listę posiadanych przyrządów pomiarowych z określeniem nazwy i datą produkcji
• Harmonogramem z datą ostatniego wzorcowania i planowaną datą kolejnego wzorcowania
• Krótkim opisem informującym że w celu kontroli metrologicznej poprawności wskazań przyrządów przewiduje się ich okresowe wzorcowanie zgodnie z harmonogramem w zewnętrznych laboratoriach

3. Termin ważności świadectwa

Świadectwo wzorcowania co do zasady nie ma określonego terminu ważności. Są jednak przypadki w których można uznać że świadectwo wzorcowania utraciło wiarygodność. Każdy przyrząd pomiarowy, który:

• uległ uszkodzeniu
• był użyty niewłaściwe z zastosowaniem
• wykazuje wadliwe działanie lub budowę
• wskazuje wątpliwe wartości pomiarowe
• był rozbierany lub modyfikowany

należy wyłączyć z użytkowania i oznaczyć jako niesprawny do czasu weryfikacji uszkodzenia, ewentualnej naprawy oraz wykonania ponownego wzorcowania.

Ponadto poprawność działania aparatury powinna być sprawdzana regularnie, w ramach kontroli bieżącej wykonywanej przed każdą serią pomiarów oraz po jej zakończeniu i powinna polegać np. na wykonaniu kilku takich samych pomiarów wielkości o znanej wartości i ich porównaniu między sobą.

Opracowano na podstawie

1. „Wytyczne, Pomiary w Elektroenergetyce”, wyd. VIII, 2007 pod redakcją Krystyna Kuprasa
2. “G24:2007 Guidelines for the determination of calibration intervals of measuring instruments”, Wytyczne ILAC (International Laboratory Accreditation Cooperation)
3. „Ogólne wymagania dotyczące laboratoriów badawczych i wzorcujących”, Norma ISO/IEC 17025 4. „Wzorcowanie aparatury pomiarowej: podstawy teoretyczne i trasabilność według norm ISO 9000 i zaleceń międzynarodowych”, 2000, J. Piotrowski, K. Kostyrko

Komentarz autora

Pragniemy zwrócić uwagę na szczególne przypadki, w których przyrządy pomiarowe służą do weryfikacji parametrów mających bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo osobiste ludzi.
W sytuacji powstania zagrożenia bądź utraty życia i zdrowia ludzi, podmioty wykonujące pomiary parametrów bezpieczeństwa przyrządami, co do których nie było aktualnego potwierdzenia ich poprawności działań i wskazań (np. w postaci aktualnego świadectwa wzorcowania) mogą być pociągnięte do odpowiedzialności finansowej oraz karnej.

Innymi słowy regularne wzorcowanie to nie tylko dobra praktyka świadcząca o profesjonalizmie danego podmiotu w stosunku do swojej pracy i Klienta ale też swoiste zabezpieczenie, mogące uchronić przed próbą pociągnięcia do odpowiedzialnością cywilnej.

Zalecenia

Merserwis w porozumieniu z producentami aparatury pomiarowej, której prowadzi sprzedaż i dystrybucję w Polsce oświadcza, że dla przyrządów co do których nie ma osobnych regulacji prawnych zaleca wykonywanie wzorcowania w okresie:

• w przypadku przyrządów nowych i używanych: 12 miesięcy od daty zakupu, bądź w przypadku urządzeń używanych, od daty na dostępnym świadectwie wzorcowania. Jeśli przyrząd używany nie posiada ww. dokumentu na wyposażeniu, w takim wypadku należy bezzwłocznie poddać urządzenie wzorcowaniu w celu weryfikacji dokładności i sprawności miernika.

Rozbieżność w zalecanych okresach dla przyrządów nowych i używanych wynika z faktu, że przyrządy posiadające fabrycznie wydane świadectwa wzorcowania posiadają datę wystawienia zgodną z datą opuszczenia laboratorium producenta.

Może to doprowadzić do sytuacji w której na skutek magazynowania i logistyki w łańcuchu dostaw nowy przyrząd dostarczany jest odbiorcy ze świadectwem wydanym od kilku do kilkunastu tygodni przed datą zakupu przyrządu.

Informacja taka zamieszczona jest w Regulaminie Sprzedaży Merserwis, będącym integralną częścią każdej oferty i została opisana została w części „Świadectwa”.

Oświadczenie

Merserwis jako dostawca oświadcza, że na podstawie badań zweryfikował i potwierdza że nowe produkty posiadające fabryczne świadectwa wzorcowania dla których nie ma osobnych przepisów, a które magazynowane są przez Merserwis w kontrolowanych warunkach zachowują niezmienioną dokładność pomiarową podaną w świadectwie wzorcowania w okresie 12 miesięcy od daty zakupu.