Zachowanie stałych i odpowiednich warunków środowiskowych, w szczególności w zakresie temperatury i wilgotności jest niezwykle istotne w miejscach takich jak muzea, galerie sztuki czy archiwa. Przechowywane tam zbiory i eksponaty mogą łatwo ulec uszkodzeniu lub zniszczeniu pod wpływem zbyt niskich lub zbyt wysokich wartości temperatur i wilgotności. Także nieznaczna zmiana tych parametrów w czasie może mieć ogromny wpływ na trwałość wystawianych i przechowywanych przedmiotów, szczególnie tych starych o zmniejszonej wytrzymałości. Wynika to z tego, że większość eksponatów i dzieł sztuki jest wykonana z materiałów organicznych (np. drewno, tkaniny, skóra), które mają właściwości higroskopijne i pod wpływem zmiany wilgotności i temperatury zmniejszają lub zwiększają swoją objętość, co z kolei może doprowadzić do ich pękania i deformacji.

Aby tego uniknąć i prowadzić odpowiednie działania konserwatorskie każde muzeum, galeria sztuki czy archiwum musi stale monitorować temperaturę i wilgotność w swoich pomieszczeniach oraz gablotach. Jest to dość trudne, gdyż zazwyczaj monitoring taki powinno się prowadzić w wielu punktach na raz, ponieważ idealna temperatura i wilgotność, jaką należy utrzymywać, jest często różna dla każdego eksponatu.

Ekonomiczne rozwiązania rejestracji temperatury i wilgotności

Najprostszym i najbardziej ekonomicznym sposobem do prowadzenia takiej kontroli środowiska jest zastosowanie standardowych rejestratorów temperatury oraz wilgotności, np. firmy Lascar (model EL-USB-2-LCD) lub KIMO (model KH50). Urządzenia te rejestrują temperaturę i wilgotność ze stałym (dowolnie ustawionym) odstępem czasowym. Są bardzo małe i nie wymagają zasilania zewnętrznego, co sprawia, że mogą być umieszczone w praktycznie każdym miejscu, gdzie są w stanie pracować bez przerwy od kilku do nawet kilkunastu miesięcy (maksymalnie do dwóch lat). Urządzenia posiadają możliwość zapisu do nawet 16 000 punktów pomiarowych, przy czym sam maksymalny czas zapisu danych uzależniony jest od jego częstotliwości.

Odczyt zmierzonych wartości jest niezwykle prosty. Wystarczy podłączyć rejestrator do portu USB komputera PC i przy pomocy darmowego programu, który użytkownika pobiera ze strony producenta, otrzymujemy dostęp do zapisanych wartości temperatury i wilgotności. Wyniki, przedstawiane w formie tabeli lub wykresu graficznego, są bardzo przejrzyste i czytelne: w łatwy sposób można ustalić jaka występowała temperatura i wilgotność w danym dniu o danej godzinie oraz w danej lokalizacji.

Wszystkie pobrane wyniki rejestracji można następnie wydrukować, przesłać do pliku kalkulacyjnego lub PDF. Poza tym program umożliwia konfigurację oraz nadawanie nazw rejestratorom (np. sala 8 gablota 3 / archiwum 2 korytarz 1), co znacznie ułatwia określenie, w którym miejscu znajdował się sprawdzany rejestrator.

Dodatkowo mierniki Lascar EL-USB-2-LCD zostały wyposażone w diody alarmowe, które świecą się w przypadku, gdy ustalona wcześniej wartość alarmowa temperatury lub wilgotności zostanie zarejestrowana lub zostanie przekroczony próg alarmowy dla ustalonej wcześniej temperatury.

Zaawansowane rejestratory temperatury i wilgotności

Innym rozwiązaniem są rejestratory wyższej klasy, np. KIMO KT320. Ten model jest droższy niż standardowe rozwiązania rejestrujące, ale posiada m.in. rozbudowaną pamięć (aż do 2 milionów punktów pomiarowych!) i nie wymaga podłączenia do komputera w celu konfiguracji i odczytu danych. Aby to zrobić, wystarczy podejść do rejestratora i wykorzystując sygnał Bluetooth bezprzewodowo połączyć się z nim przy pomocy urządzenia mobilnego, np. smartfona lub tabletu. Jest to bardzo wygodne rozwiązanie, które znacząco skraca czas zbierania danych ze wszystkich zainstalowanych rejestratorów.


Kolejny rejestrator wyższej klasy KIMO KH220-O posiada dodatkowo możliwość pomiaru (oprócz rejestracji temperatury i wilgotności) natężenia oświetlania. Jest to bardzo często pożądana funkcja podczas badania warunków środowiskowych nie tylko w muzeach i galeriach, ale w biurach. Zbyt wysokie natężenie oświetlenia powoduje starzenie się i odbarwianie materiałów, dlatego też kontrola tego parametru w przypadku niektórych eksponatów, może być także bardzo istotna. Również odpowiednie oświetlenie pomieszczeń biurowych wpływa na komfort pracy i zdrowie pracowników. 

Bezprzewodowe rozwiązania do rejestracji wilgotności i temperatury

Najwygodniejszym sposobem na monitorowanie warunków środowiskowych jest zastosowanie bezprzewodowych rejestratorów danych, np. firmy Lascar z gamy EL-WIFI lub El-MOTE. Urządzenia te przy wykorzystaniu lokalnej sieci WiFi przesyłają na bieżąco rejestrowane dane do komputera albo zdalnego serwera przez sieć Internet. W przypadku gdy występuje brak dostępu do sieci, rejestratory Lascar zapisują dane w swojej lokalnej pamięci - tak, aby nie zostały stracone. Następnie uzupełniają je po ponownym nawiązaniu łączności z siecią WiFi i komputerem PC albo zdalnym serwerem Lascar EasyLog Cloud. Ostatnie rozwiązanie “chmurowe” pozwala na dostęp do danych w każdej chwili z dowolnego miejsca na świecie za pomocą aplikacji producenta lub poprzez dowolną przeglądarkę internetową. Co więcej jest całkowicie skalowalna co oznacza, że EasyLog Cloud może obsługiwać od kilku do nawet kilku tysięcy rejestratorów w tym samym czasie.

Dzięki zastosowaniu rejestratorów bezprzewodowych, jedna osoba, może w jednym centralnym miejscu prowadzić monitoring temperatury i wilgotności we wszystkich pomieszczeniach jednocześnie. Ma to ogromne znaczenie w przypadku, gdy należy odczytać wartości z bardzo wielu rejestratorów lub w sytuacji, gdy rejestratory znajdują się w trudno dostępnych miejscach. Oszczędność czasu, a przez to i pieniędzy, jest wtedy na tyle duża, że zastosowanie tych mierników staje się najbardziej opłacalne, nawet pomimo ich większej ceny. Urządzenia z serii Lascar EL-WIFI można ponadto rozszerzyć o dodatkowe funkcjonalności w postaci dostępu online przez stronę www z poziomu komputera czy smartfonu, alarmy e-mail, a nawet powiadomienia SMS (standardowo dane zapisane na programie PC dostarczonym w standardzie). Natomiast seria rejestratorów Lascar EL-MOTE została przystosowana głównie do pracy w chmurze, gdzie dane zapisywane są na zdalnym serwerze. Wszystkie dane przechowywane są na serwerach centralnych dostawcy usługi z możliwością ich dalszego przetwarzania lokalnie. W zależności od ilości urządzeń i potrzeb użytkownika usługa zapisu danych w chmurze dostępna jest bez opłat lub w formie abonamentowej (przy większej ilości urządzeń lub bardziej zaawansowanych funkcjach).

Na co zwracać uwagę przy wyborze rejestratora?

Wybierając właściwe rozwiązanie do monitorowania i rejestrowania temperatury i wilgotności, należy uwzględnić kilka czynników takich jak:

• Pamięć (częstotliwość zapisu danych)
• Sposób odczytu danych (zdalny-bezprzewodowy / ręczny)
• Oczekiwana dokładność rejestratora
• Możliwość podłączenia rejestratora do zasilania z sieci bądź bateryjnie oraz czas działania na bateriach (w przypadku rejestratorów Lascar okres działania na baterii może wynosić nawet do dwóch lat w zależności od ustawionego czasu próbkowania i innych czynników, które określił producent w specyfikacji technicznej)
• Możliwość podłączenia dodatkowych sond lub umiejscowienie ich w rejestratorze (sonda na przewodzie / sonda wbudowana)

Rejestratory wilgotności  
Rejestratory temperatury

Należy także pamiętać że rejestratory temperatury i wilgotności tak, jak każde urządzenia pomiarowe, należy zgodnie z instrukcją producenta podlegać okresowej kalibracji (wzorcowaniu) w celu potwierdzenia ich dokładności pomiarowej. Merserwis posiada rozbudowane zaplecze badawczo-laboratoryjne pozwalające wzorcować rejestratory temperatury i wilgotności.

Dowiedz się więcej o Laboratorium wzorcującym Merserwis​

Piotr Pacześny

Masz pytania lub potrzebujesz doboru rozwiązania kontrolno-pomiarowego?