Pomimo nieustającego wzrostu zainteresowania usługami wzorcowania aparatury kontrolno-pomiarowej na co dzień wciąż spotykamy się z pytaniami i wątpliwościami dotyczących zapisów zawartych w wydawanych świadectwach. Jak zatem interpretować treść świadectwa? Jak wykorzystać informacje w nim zawarte w dalszych pomiarach? W tym artykule postaramy się odpowiedzieć na najczęściej zadawane pytania. Zalecany układ świadectwa wzorcowania przez Polskie Centrum Akredytacji znajduje się w treści artykułu.

Dopuszczalne jest używanie równoważnie terminów świadectwo wzorcowania i świadectwo kalibracji!

Obok danych teleadresowych jednostki wystawiającej i daty wydania znajdują się następujące punkty:

PRZEDMIOT / OBIEKT WZORCOWANIA – Określenie typu, modelu, producenta wzorcowanego przyrządu, numer seryjny, numer identyfikacyjny itp.

ZGŁASZAJĄCY – Dane identyfikujące jednostkę zgłaszającą przyrząd do wzorcowania, np. nazwa firmy, oddział, adres itp.

UŻYTKOWNIK – Jest to punkt opcjonalny, dodawany na życzenie zgłaszającego jeżeli nie jest on użytkownikiem przyrządu.

MIEJSCE WZORCOWANIA – Punkt ten dotyczy przypadku w którym urządzenie zostało wywzorcowane poza laboratorium. W pozostałych przypadkach punkt ten nie jest umieszczany na świadectwie.

METODA WZORCOWANIA – Określenie stosowanej metody wzorcowania.

WARUNKI ŚRODOWISKOWE – Wartości parametrów środowiskowych, w których wykonywane było wzorcowanie.

DATA WYKONANIA WZORCOWANIA – Dzień, miesiąc i rok, w którym wykonane było wzorcowanie.

SPÓJNOŚĆ POMIAROWA – Zapis ten jest jednym z tych, który wzbudza wiele wątpliwości. Najprościej mówiąc jest to cecha wzorca (który został wykorzystany do wzorcowania) polegająca na tym, że można go powiązać ze wzorcem państwowym lub międzynarodowym za pomocą nieprzerwanego łańcucha powiązań. Dla zgłaszającego zapis ten jest gwarancją tego, że sprzęt użyty do wzorcowania był przebadany w kompetentnych jednostkach laboratoryjnych, z możliwie niską niepewnością pomiaru. Przykładowo: Miernik został wywzorcowany w oparciu o wzorzec A, wzorzec A był wcześniej wywzorcowany w oparciu o wzorzec B, który z kolei został wywzorcowany w oparciu o wzorzec państwowy lub międzynarodowy - w ten sposób powstał nieprzerwany łańcuch powiązań zapewniający spójność pomiarową.

WYNIKI WZORCOWANIA – Podawane są najczęściej w formie tabelarycznej, zawierającej co najmniej cztery kolumny – wartość zadaną, wartość odczytaną ze wzorcowanego urządzenia, błąd pomiaru oraz niepewność pomiaru. W niektórych przypadkach podaje się dodatkowo maksymalne dopuszczalne błędy graniczne. Tolerancją można zastąpić niepewność pomiaru w pewnych szczególnych przypadkach

NIEPEWNOŚĆ POMIARU – Na stronie tytułowej określa się zgodność oszacowanej niepewności pomiaru z dokumentem organizacji European co-operation for Accreditation (EA) i przyjętego współczynnika rozszerzenia.

W tabeli z wynikami pomiarów podaje się oszacowaną wartość niepewności w jednostkach wielkości mierzonej.

Wynik pomiaru jest pełny wtedy gdy oprócz konkretnej wielkości liczbowej określa się rozrzut wokół którego ta wartość może się znajdować z przyjętym prawdopodobieństwem (najczęściej 95%). Wynika to z faktu, że każdy pomiar wykonany nawet bardzo dokładną aparaturą jest jedynie przybliżeniem wielkości rzeczywistej (z mniejszą lub większą dokładnością). Wynik pomiaru ze świadectwa należy zatem interpretować jako np.:

Do czego użytkownik wzorcowanego urządzenia może wykorzystać informację o niepewności? Przede wszystkim będzie ona jednym ze składników niepewności pomiaru wyznaczonej dla pomiaru wykonanego wzorcowanym urządzeniem.

Niska niepewność pomiaru może również świadczyć o tym, że badania wykonano z należytą starannością i przy użyciu profesjonalnego sprzętu o możliwie wysokiej dokładności.

ZGODNOŚĆ Z WYMAGANIAMI – Na życzenie klienta laboratorium wzorcujące może określić zgodność z wymaganiami metrologicznymi wzorcowanego urządzenia. Aby ten zapis mógł znaleźć się w świadectwie spełnione muszą być dwa wymogi:

• Suma błędu bezwzględnego i całkowitej niepewności rozszerzonej jest nie większa niż maksymalny dopuszczalny błąd określony przez producenta dla wszystkich zakresów pomiarowych
• Stosunek całkowitej niepewności rozszerzonej do dopuszczalnego błędu granicznego nie był większy niż 1:3 (zalecany jest 1:10)

Laboratorium nie ma obowiązku oceny zgodności i stosowania zapisu o niej. Obecnie laboratoria wzorcujące stosują go tylko na wyraźne życzenie przy spełnieniu wyżej wymienionych warunków.

Jedno urządzenie, a różne ceny wzorcowania mierników - skąd ta różnica?

Na podstawie wyjaśnionych punktów umieszczonych w świadectwie można wyjaśnić na czym polegają czasami duże rozbieżności cenowe dla usługi wzorcowania tego samego typu urządzenia.

Na cenę końcową mogą mieć wpływ dwa główne czynniki:

• Ilość sprawdzanych punktów i zakresów – Niższa cena może wynikać z faktu, że laboratorium nie bada urządzenia w pełnym zakresie pomiarowym lub w bardzo ograniczonej ilości punktów
• Mniejsza niepewność pomiaru – Wzorcowanie wykonane z mniejszą niepewnością są z reguły droższe. Wynika to z faktu, że stosowane metody są dokładniejsze a przez to bardziej czasochłonne i kosztowne. Daje to jednak użytkownikowi dokładniejszą informację o kondycji metrologicznej jego przyrządu

Dodatkowy wpływ na cenę mogą mieć takie czynniki jak, np. wliczony koszt diagnozy serwisowej w przypadku określenia urządzenia jako niezgodnego z wymaganiami, wliczone koszty logistyczne, termin i miejsce wykonania usługi (u klienta) czy automatyczne przypomnienie o zbliżającym się kolejnym wzorcowaniu zgodnym z harmonogramem użytkownika.